TỰ HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC, PHẨM
CHẤT
Nguyễn
Thị Tình
Thời
cổ đại và thời trung đại, ở nước ta và một số nước khu vực Đông Á đều lấy cuốn Tam tự kinh làm sách dạy vỡ lòng cho con
trẻ, những dòng đầu tiên của cuốn sách này viết:
Ngọc bất trác,
Bất
thành khí.
Nhân
bất học,
Bất
tri lí.
(
Ngọc không mài thì không sáng, người không có học thì không biết đạo lí ở đời).
(Cuốn
Tam tự kinh- Ảnh: Nguyễn Thị Tình)
Sự nghiệp Giáo dục là sự nghiệp vẻ
vang nhưng cũng rất nặng nề bởi phải gánh trọng trách xây dựng nhân tố then chốt
trong phương thức sản xuất- nhân tố con người.
Hiểu được tầm quan trọng đó, trong những
năm gần đây, việc khuyến học ở nước ta được chú tâm hơn nữa. Tuần lễ học tập suốt đời là một hoạt động
nhằm cổ vũ tinh thần tự học, học suốt đời của mọi cá nhân trên cả nước. Năm
2019, tuần lễ học tập suốt đời có chủ đề “Tự học để phát triển năng lực, phẩm
chất”- một chủ đề gắn liền với mục tiêu Giáo dục, dạy học trong giai đoạn hiện
nay.
Năng lực là gì? Theo từ điển tiếng việt,
năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc sãn có để thực hiện một hoạt động
nào đó, hoặc: khả năng là năng lực huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng để thực
hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. Ví dụ: năng lực
tính toán, năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề...
Thế nào là phẩm chất? Theo từ điển tiếng
việt, phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật, là những yếu tố đạo đức,
hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống, ý thức pháp luật... của
con người được hình thành sau một quá trình giáo dục. Ví dụ: phẩm chất ứng xử,
phẩm chất ý chí, lòng yêu nước, yêu thương con người...
Như vậy, hiểu một cách đại ý thì: Năng
lực là tài, phẩm chất là đức.
Vậy tại sao tự học lại giúp ta nâng
cao năng lực và phẩm chất?
Bởi vì, kho tri thức của nhân loại từ
cổ chí kim là vô cùng bao la, rộng lớn, nếu chỉ học ở trường, chắc chắn sẽ là
không đủ.
Tự học giúp chúng ta tư duy sâu, nghiền
ngẫm trong thời gian không hạn định, giúp chúng ta rèn được những năng lực mà
ta còn chưa có, bỗi dưỡng những phẩm chất sẵn có và hình thành những phẩm chất
mới, tốt đẹp.
Khi tự học, chúng ta dễ dàng gắn lí
thuyết và thực hành để nhận ra chân lí, rồi có điều kiện phân tích sự biểu hiện
của các chân lí trong những hoàn cảnh khác nhau một cách linh hoạt.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, người con ưu tú
của dân tộc Việt Nam là một tấm gương lớn về sự tự học. Và vì vậy, toát lên từ
Người, từ phong cách làm việc, phẩm chất đạo đức, giao tiếp...là tinh hoa văn
hóa của nhân loại, văn hóa phương Đông và phương Tây. Người có lòng yêu nước nồng
nàn, ý thức rõ nỗi lầm than cực khổ của công dân một nước nô lệ, Người đã lên đường
sang phương Tây để tìm con đường cứu nước mới, trong quá trình đó đã tự học
không biết bao nhiêu nghề, bao nhiêu thứ tiếng. Và người ta thấy sau này, chủ tịch
Hồ Chí Minh trả lời báo chí nước ngoài không cần thông dịch viên- đó là vì Người
có vốn ngoại ngữ uyên bác- một năng lực tuyệt vời do tự học.
Lã Mông, một dũng tướng của Đông Ngô
thời Tam Quốc dù hành quân cực khổ, vất vả đến thế nào cũng luôn mang theo sách
vở bên mình, có điều kiện thời gian sẽ tự học, quyết không để người khác xem
thường vì ông vốn xuất thân không được học hành đến nơi, đến chốn.
Năm 1872- 1876, tại Nhật Bản xuất bản
cuốn sách của tác giả FuKuZaWa- YuKiChi có tên: Khuyến học. Quyển sách đề cập nhiều vấn đề, trong đó có những vấn đề
như: “Mọi người sinh ra đều bình đẳng, nếu
có khác biệt là do học vấn” hoặc “Không gì đáng sợ hơn sự ngu dốt”, sau khi
quyển sách xuất bản, người Nhật đọc và đã có sự chuyển biến mạnh mẽ,nhanh chóng,
họ thi đua học tập, cần cù hơn nữa. Trên nền tảng tinh thần tự lực, tự cường,
người Nhật đã thay đổi vận mệnh dân tộc một cách ngoạn mục, trở thành một cường
quốc trong thế kỉ XX.
(Cuốn
sách “Khuyến học” của FuKuZaWa-
YuKiChi, Ảnh: Nguyễn Thị Tình)
Nhân cách con người là sự hòa quyện của
hai yếu tố phẩm chất và năng lực, đức
và tài, muốn bản thân hoàn thiện, muốn
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc chúng ta không thể là một cá thể “ tài hèn đức mọn”
cũng không thể “ đức trọng tài hèn”. Tài và
đức quan trọng vô cùng mà mỗi người
thông qua tự học có thể hoàn thiện dần dần hai giá trị này.
Ngày nay, tự học thật dễ dàng, bạn có
thể bật máy tính hoặc smart phone để tra cứu thông tin, có thể theo dõi các
video hướng dẫn tỉ mỉ các kĩ năng làm việc... mà không phải mất thời gian theo
học ở một không gian thực. Khi làm giàu cho phẩm chất và năng lực của bản thân
tức là con người đã làm chủ được chính mình và đất nước.
Tôi tin rằng con người chúng ta khi có
nhân cách cao đẹp, hài hòa giữa tài và đức thì xã hội sẽ luôn tốt đẹp, người với
người luôn ôn nhu, hòa ái với nhau.
Côn Đảo, ngày 30 tháng 9 năm 2019